අලුත් නුවර ශ්‍රී දැඩිමුණ්ඩ මහා දේවාලයේ ඉතිහාසය හා පිහිටීම.

කොළඹ නුවර ප්‍රධාන මාර්ගයේ මාවනැල්ල නගරය පසු කර කි.මී 1.5 පමණ යන විට හිඟුල හන්දියෙන් හැරී කි.මී. 07 ක් පමණ දුරක් ගිය විට අලුත් නුවර ශ්‍රී දැඩිමුණ්ඩ මහා දේවාලය වෙත ළඟා විය හැකිය.

මාවනැල්ල අලුත් නුවර දැඩිමුණ්ඩ දේවාලයේ ඉතිහාසය දඹදෙණි රාජ්‍ය කාලය තරම් ඈත කාලයකට අයිති බව අලුත් නුවර දේවාලය කරවීම නම් පුරාණ පුස්කොළ ලියැවිල්ලේ සඳහන් වී ඇත. වර්ෂ 1236-1270 කාලයේ දඹදෙණියේ රජකළ දෙවැනි පරාක්‍රමබාහු රජතුමාගේ විසි දෙවැනි රාජ්‍ය වර්ෂයේදී එතුමන්ට වැළඳුණු රෝගාබාධයක් නිසා එයින් මිදීමට කළ හැකි කිසිවක් නොවුණු තැන අවසන් උත්සාහය ලෙස අලුත්නුවර දේවාලයට භාරයක් වූ බවත් මෙහි එකල වැඩිසිටි උපුල්වන් හෙවත් විෂ්ණු දෙවිඳුන්ට පුද පඬුරු හැටියට රන් ආයුධ දේව රූපය සිතුවම් කළ පෙතිකඩක් රැගෙන අවුත් තුන් අවුරුද්දක් මෙතැන පුද පූජා කළ බවද සඳහන් වේ.

දඹදෙණි යුගයේදී මෙම පුද බිමේ ඉදි කරන ලද උපුල්වන් දේවාලය දැනට විශාල මාරා ගස ඇති ස්ථානයේ ඉදිකර තිබුන දේවාලය මහනුවරට ගෙන යාමෙන් පසුව එහි පල්ලේ දේවාලය හෙවත් පරිවාර දැඩිමුණ්ඩ දේවාලයට බැතිමතුන් පැමින පුද පූජා පැවැත් වූ බවත් ඉතිහාසයේ සදහන් වේ. ඒ අනුව දැඩිමුණ්ඩ දෙවියන් වෙනුවෙන් වෙනම ඉදිකරන ලද මුල්ම දේවාලය මෙය වේ. ක්‍රි.ව. 1715 දී පමණ අළුත් නුවර
පුරාණ ලෙන් විහාරයේ වැඩ විසූ අස්සද්දනා පිරිවෙන්පති හිමියන්ගේ අනුශාසනාව පරිදි සෙනරත් රජතුමන් විසින් මෙම දේවාලය ඉදි කරවීමට භූමිය සකස් කිරීමේදී විශාල ගල් පවුවක් හමු වී ඇත. මෙම ස්ථානයේ තුන් මහල් දේවාලයක් ගොඩ නගා තිබුණත් මෙතැනට එන පිරිසට පහසු ගමන් මාර්ගයක් නොතිබුණේ දේවාලය වට කොටගෙන තිබූ ඉහත කී මහා ගල් පර්වතය නිසාය. අස්සද්දන පිරිවෙන්පති හිමියන් නිලමේවරුන් ඇතුළු පිරිසක් මෙතැනට පැමිණ අසල තිබූ දෙහි ගසක පඬුරක් ගැටගසා දැඩිමුණ්ඩ දෙවියන්ට භාරයක් වීමෙන් පසු එක් රැයකින් එම ගල් පර්වතය සුනු විසුනු වී මග දෙපස සකස් වූ බව ගල බිඳින ලද සැහැල්ලේ විස්තර සහිතව දැක්වෙයි. උඩ වීදිය ඔස්සේ අදත් මෙම දේවාලයට එන බැතිමතුන්ට දැක ගත හැකි ඉරහඳ කොටා ඇති මට සිලිටු ගල් වැටිය දැනටත් දක්නට ලැබෙන එක් සාක්ෂියකි. දේව ආභරණ ප්‍රදර්ශනය කරමින් ලක්ෂ සංඛ්‍යාත ජනී ජනයාට සෙත් පතමින් ඉතා අලංකාර පෙරහැර මංගල්‍යයක්ද වාර්ෂිකව පැවැත්වේ. අද දක්නට ලැබෙන දේවාලයේ ඉතිහාසය දැනට වසර 200 ක් 300 ක් පමණ ඈතට දිව යයි. මොල්ලිගොඩ අදිකාරම් තුමා ඉංග්‍රීසි ආණ්ඩුව විසින් රටෙන් පිටුවහල් කිරීමට නියම වූ අවස්ථාවේ මෙම ස්ථානයට පැමිණ බාරයක් වී ඇත.මොල්ලිගොඩ වලව්ව මෙම ස්ථානයේ සිට කිලෝමීටර් තුනක් පමණ දුරින් පිහිටා ඇත. රුවල් නැවෙන් අදිකාරම්තුමා පිටුවහල් කළද දින හතක් රුවල් නැව මුහුදේ පාවෙමින් තිබී ගොඩ බිමට පැමිණ ඇත. එසේ වූයේ දැඩිමුණ්ඩ දේව බලය නිසාම බව දැනගත් මොල්ලිගොඩ අදිකාරම්තුමා මේ දේව
මන්දිරය සාදවා ඇත.

දැඩිමුණ්ඩ දෙවියන් විවිධාකාර අපහසුතාවයන්ට පත් වූවන්ට පිළිසරණ වන දෙවියකු ලෙසද මුළු මහත්ජනතාව තුළම ප්‍රසාදය දිනා ගත්තෙකි. අතීතයේ සිටම මෙම දෙවියන් පිළිබඳව මෙරට ජනතාව දැඩි භක්තියකින් පසු වූ බව විවිධ ජනශ්‍රැතීන්ගෙන් මෙන්ම ජන කාව්‍යයන්ගෙන්ද හෙළි වෙයි. දැනට කොළඹ ජාතික කෞතුකාගාරයේ ඇති ජනකාව්‍යයයන් එයට සාක්ෂි දරයි.

දැඩිමුණ්ඩ දෙවියන්ගේ උපත.

පුර්ණක නම් යක්‍ෂ සේනාධිපතිට දාව එරන්දතී නම් නාගමානවිකාවගේ කුසෙන් උපන් මෙකී දෙවියන්ට දැඩි සිතක්‌ හා මුඩු වූ හිසක්‌ද ඇති බැවින් දැඩිමුණ්‌ඩ යන නාමයෙන් හැඳින්වූ බව කියෑවේ. පූර්ණක යක්‍ෂ සේනාධිපති හා එරන්දතී නාග කන්‍යාව විධුර ජාතකයටද අයත් ප්‍රධාන චරිත දෙකකි. හිමාල වනයේ සමුද්‍ර තීරයෙහි සැට යොදුන් උස ඇති කාලගිරි නම් වූ අඤ්ජනගිරි පර්වතයේ දැඩිමුණ්‌ඩ දෙවිඳුන්ගේ උපත සිදුවූ බව විශ්වාස කෙරේ.යක්ෂ වෙස් මුහුණට නයිපෙණ එකතුවන්නේ එරන්දතිය නාග ගෝත්‍රික නිසාවෙනි. දස්‌කම් රැසකින් පිරිපුන් තෙද බලැති දැඩිමුණ්‌ඩ දෙවිඳුන් වෙසමුණි, ශක්‍ර, ශ්‍රී විෂ්ණු හා ස්‌කන්ධ කුමාර යන දෙව්රජවරුන්ගේ වරමින් ලක්‌දිව සම්බුදු සසුන ආරක්‍ෂා කිරීමට මෙහි පැමිණි බවද
පැවසේ. කුඩා කල සිටම දැඩිමුණ්ඩ කුමරා අංගම් සටනට දක්ෂයකි.අලුත්නුවර දේවතා බණ්‌ඩාර, මැණික්‌ බණ්‌ඩාර, ඌවේ බණ්‌ඩාර, කීර්ති බණ්‌ඩාර යන නම් වලින්ද හැඳින්වෙන දැඩිමුණ්‌ඩ දෙවියෝ පුරාණ ලංකාවේ පැතිර තිබුණු ගෝත්‍රික සතරින් ප්‍රබලතම ගෝත්‍රික දෙකක්‌ වන යක්‍ෂ, නාග යන ගෝත්‍ර
දෙකෙහිම සම්බන්ධතාවය ඇති ප්‍රබල ජන නායකයෙකි. සාමාන්‍ය ජනමතවාද අනුව සැලකෙන්නේ උපුල්වන් දෙවිඳුන්ගේ ප්‍රධාන අමාත්‍යවරයා දැඩිමුණ්ඩ දෙවිහාමුදුරුවන් බවයි. හඳුන් වනයේ විසූ හෙයින් ‘හඳුන් කුමාර’ නමින්ද, මාණික්‍ය භාණ්ඩාගාරයේ ආරක්‍ෂක කටයුතු භාරව සිටි හෙයින් ‘මැණික් බණ්ඩාර’ නමින්ද, සොළී පරදේසක්කාරයන් ලක්දිව බලයට පත්ව සිටි සමයේ ඔවුන් හා යුද්ධ කොට අල්ලා ගත් ප්‍රදේශ ආරක්‍ෂා කළ හෙයින් ඌවේ බණ්ඩාර’ නමින්ද, ඇම්බැක්කේ මහ දේවාලයට අධිපති වීමෙන් ‘ඇම්බැක්කේ දේවතා බණ්ඩාර’ නමින්ද, ඇතෙකු පිට නැඟී සටන් වැද කිරුළ ගම්කන්ද දෙබෑකර සතුරු බළමුළු විනාශ කළ නිසා ‘කිරුළ බණ්ඩාර’ නමින්ද,කෙහෙල් පන්නල ග්‍රාමයට නුදුරින් මහ වනයේ අලුත් නුවරක් පිහිටූ වූ හෙයින් ‘අලුත්නුවර දේවතා බණ්ඩාර’ නමින්ද හදුන්වනු ලබයි.නාග,භූත, ප්‍රේත, සිංහ, කන්නඩි, රාග, නාද ගොපලු, පිල්ලි, ගිනිජල්, වේග, ලවුඩි, එගිනි, බ්‍රාඩි, මලවර, බාග, දෙවොල්, වටකුමාර හා මංගර යන යක්‍ෂයන් උන්වහන්සේගේ පිරිවර යැයි කියති. මොහු දකුණු ලක උපුල්වන් දෙවියන්ගේ අධිකාරම් ලෙස දෙව්න්දර වැඩ සිටි එතැනින් අද බලංගොඩ ලෙස හැදින්වෙන තැනට පැමිණ උක් මුං හේනක් ගල් වෙන්ට වරම් දෙයි. දැඩිමුණ්ඩ කන්නලව්වේ මෙය
සදහන්ය. එම තැනට උග්ගල් අළුත්නුවර යන නමක් පටබැද එතැනින් අළුත්ගම අද දැඩිමුණ්ඩ දේවාලය ඇති තැන මාලිගාවේ අධිකාරම් ලෙස පත්වී සේවය කරයි. ඒ අවදියේ වඩිග රටින් වහලුන් ගෙන්නවා මහ වේවැල් වලින් දේවාලය ඉදිරියේ ගල කප්පවා උඩ මලුව, පල්ලෙ මලුව ආදී ලෙස නිර්මාණයන් කරයි.මීට අමතරව උන්වහන්සේ එක්‌ දිනකින් සැට යාලක්‌ කෙත් අස්‌වැද්දීම වැනි විස්‌මිත ක්‍රියා හේතුවෙන් අලුත්නුවර

දෙවියන් ලෙස ප්‍රසිද්ධ වූහ. අද වන විට දැඩිමුණ්ඩ දෙවියන්ගේ ප්‍රධාන දේවාලය වන්නේ ද මාවනැල්ල අලුත් නුවර ශ්‍රි දැඩිමුණ්ඩ මහා දේවාලයයි.
දැඩි මුණ්ඩ යන ගෞරව නාමය බුදුන් වහන්සේ මෙම දෙවියන්ට ලබා දුන් බවක් ඇතැම් තැනක සඳහන් වන අතර ඊට පෙර හඳුන්වා ඇත්තේ දුනුමන්ත නමිනි.ගෞතම බුදුන් බුදු වන කාලයේ බුදුන්ව ආරක්ෂා කරන ලෙස වෙසමුණි රජු එනම් පූර්ණකගේ අම්මාගේ අයියා මොහුට පවසා ඇති බවත් දසබිම්බර මාරයන් එන අවස්තාවේ බෝසතානන් හැරදමා සියලු දෙවිවරුන් පලායද්දී දුනුමන්ත පමණක් දුන්නත් අතැතිව නොසැලී සිට ඇත.ආයුධ කුමට වේවැලෙන් තලමි කියා වේවැලක් අතැතිව සිටි බව සදහන් වේ.මාරයන් පරාජය කල බෝසතානන් තමන් හැර නොගිය මේ 16 හැවිරිදි කුමරාට දැඩි මෘඝ පුද්ගලයා යන අරුතින් දැඩිමුණ්ඩ යන ගෞරව නාමය දෙන ලද බවද සඳහන්ය. එදා වෙසක්‌ මස පුර පසළොස්‌වක පොහෝ දින නේරංජනා නදී තීරයේදී ඇසතු බෝරුක මුල වැඩහුන් සිදුහත් තවුසාණන්ට පියවරෙන් පියවර ලෝකෝත්තර ඥනය පහලවෙද්දී සිදුහත් තවුසාණන්ට බුද්ධත්වය ලබාගැනීමට ඉඩ නොදෙමියි සිතූ වසවර්ති මාරයා දස බිම්බරක්‌ මාර සේනාව රැගෙන පැමිණි මොහොතේ එහි රැකවල්ලා සිටි සියලු දෙවි දේවතාවෝ මාර සෙනගට බියෙන් පලාගියහ. ඒ බව දුටු වෛශ්‍රවණ හෙවත් වෙසමුණි දැඩිමුණ්‌ඩ දෙවිඳු කැඳවා සිදුහත් කුමරුගේ ආරක්‍ෂාව පිණිස පිටත්කර හැර ඇත. සුදුවතින් සැරසී රන් දුන්නක්‌ අත දරමින් විවිධ බියකරු වෙස්‌ මවාපාමින් අවි අමෝරා ආ දසබිම්බරක්‌ මාර සේනාව පැරද වූ දැඩිමුණ්‌ඩ දෙවිඳු මහමෙර මත වූ වසවර්ති මාරයාගේ විමානයද විනාශ කර ඇත.

දැඩිමුණ්ඩ දෙවියන්ගේ ශ්‍රී ලංකා සම්ප්‍රාප්තිය හා සේවාව.

ලක්දිව බුදු සසුන වසර පන්දහස් පන්සියයක් කල් රැක ගැනීමට වරම් දුන්නෙන් විෂ්ණු, වෙසමුණි, ශක්‍රආදී මහා දෙවිවරුන්ගෙන්ද වරම් ගෙන, ලක්දිවට එන අරමුණින් නැව් නැංගේය. නැව එන අතරමඟදී විශාල කුණාටුවකට හසුවිය. මහත් වෙහෙසින් මහා සාගරය තරණය කොට ලක්දිව දෙවුන්දරට (දෙවිනුරට) ගොඩ බැස දෙවුන්දරින් සීනිගමටත්, සීනිගමින් අලුත්නුවරටත් වැඩ උක් හේනක් දැක එය ගල් වෙන්න වරම් දී උග්ගල් අලුත් නුවර නමින් ප්‍රසිද්ධ කරවීය. දැඩිමුණ්ඩ වරම පුස්කොළ ග්‍රන්ථයේ සඳහන් වන්නේ උග්ගල් අලුත්නුවරින් දඹදෙණි නුවරට ගොස් රාජගිරි ගල්ලෙන් ප්‍රදේශයේ දෙව් විමනක් කරවා නතර වූ බවය.

නැවැත සතර කෝරලයේ කිරුගන්දෙණියේ ගල්ලෙනට පැමිණි දැඩිමුණ්ඩ දෙවි යකුන්ගේ සහායෙන් විෂ්ණු දෙවියන් වෙනුවෙන් දෙවොලක් කරවූ බව ගලකැප්ප වූ සැහැල්ලේ සඳහන් වේ. වඩිග, බන්ගාලි, ගව්සිය, මලල, කොන්ගනී, කවුඩී, කාවේරී ආදී ලක්දිව සියලු දේශවලින් ගෙන්වූ යක්‍ෂ ගෝත්‍රිකයන් හට නොයෙකුත් කැවිලි පිදේනි දී එක් රැයකින් ගල කප්පවා දෙවොල කරවූ බව ජනශ්‍රැතියේ කියැවේ. මෙකල සිරිලක් රාජ්‍ය පාලනය කල දඹදෙණි රජුට විරුද්ධ වූ තරුණ පිරිසක් කැරැලි ගසන්න විය. රජු එය මර්ධනය කිරීම දැඩිමුණ්ඩට පැවැරීය. දැඩිමුණ්ඩ ඉතා ශූර ලෙස කැරැල්ල මැඬපවත්වා කැරැලිකරුවන් රජු ඉදිරියට පැමිණවීය. රජුගේ තීරණය වූයේ ඔවුන් සියල්ලම හිස ගසා මරා දමන ලෙසයි. නමුත් දැඩිමුණ්ඩ එය වළක්වා කැරැලිකාර තරුණයන්ට අභයදානය දී ඔවුන්ව දෙවනගලට ගෙන ගොස් එතැන් සිට රහලගල දක්වාත් රාස්සව කන්දේ සිට බතලේගල දක්වාත් කැලෑ කප්පවා හෙළිපෙහෙළි කොට ඇළ මාර්ග හරවා කුඹුරු කෙත්වතු අස්වද්දවා තරුණ ජවයෙන් රට ස්වයංපෝෂිත කරවීය. එහිදී උඩමළුව, පල්ලෙමළුව, උඩ වීදිය, පල්ලෙවීදිය, දික් වීදිය, කොට වීදිය ආදී හැට යාලක් කෙත් අස්වැද්ද වූ බව කියැවේ. තරුණයන්ගෙන් වැඩ ගනිද්දී නිතරම වේවැලක් අතින් ගෙන සිටි ඔහු කෘෂි කර්මාන්තය වෙනුවෙන් කළ මෙහෙවර වෙනුවෙන් රටේ ජනතාවගේත්, රජුන් ඇතුළු ප්‍රභූන්ගේත් ප්‍රසාදයට ලක්වී සෙනෙවිරත්න අධිකාරම් ධුරයද හිමිවූ බව දැඩිමුණ්ඩ කන්නලව්වේ සඳහන් වේ. එතැන් පටන් ලක්දිව ජනයා අතර දේවත්වයට පත්ව සබරගමු පළාත් ජනයාගේ විශේෂ ගරු බුහුමනට පාත්‍ර වන අතර මාවනැල්ලේ හිඟුල ආශ්‍රිත අලුත්නුවර මහ දෙවොල දැඩිමුණ්ඩ දෙවියන් පුද ලබන ප්‍රධාන ස්ථානය වේ. කන්ද උඩරට රාජධානියේ නිලමේවරයකුගේ ඇඳුම් ආයිත්තම්වලින් සැරැසී සිටින දැඩිමුණ්ඩ දෙවියන් වේවැලක් හෝ සැරයටියක් සුරතින් දරා සැවුළාගේ පිටින් ගමන් වඩී. තමන්ගෙන් පිහිට පතන සියලු නර වැසියන්ට පැමිණෙන්නා වූ අනවින, කොඩිවින දෝෂාන්ධකාරයන්ද, යක්‍ෂ, භූත, පිසාච, කුම්භාණ්ඩාදීන්ගේ උපද්‍රවයන්ද, තුන්දොසින් හටගත් දෝෂාන්ධකාරයන්ද මඟහරවා සර්වාරක්‍ෂාව ලබාදෙන අලුත්නුවර දැඩිමුණ්ඩ දෙවියන් අනවින සොරසතුරුකම් කරනවුන්ට දැඩි දඬුවම් ලබාදෙන බවද විශ්වාස කෙරේ. කෝට්ටේ හයවන පරාක්‍රමබාහු මහ රජතුමා, තමන් මෙහෙය වූ යාපනය යුද්ධයට එතුමාගේ පුත්
තනතුරෙහි වැඩුණු සපුමල් කුමාරයාව ‘බල සේනානායක’ තනතුරට පත් කොට යාපා පටුන (යාපනය) ජය ගැනීම සඳහා යැව්වේ ය. දක්‍ෂ සෙන්පතියෙකු වූ සපුමල් කුමාරයාට මුහුණ දීමට සිදු වූයේ සේනා බලයෙන් සහ අර්ථ බලයෙන් උසස් වූ ආර්ය චක්‍රවර්තී නම් බලසම්පන්න ප්‍රදේශාධිපතියෙකුට ය.

කෙසේ වුවත් සපුමල් කුමරු ගමන ආරම්භ කිරීමට පෙර, යුද්ධයෙන් ජය ලබා ගැනීමේ අධිෂ්ඨානය ඇති ව කෝට්ටේ රජමහා විහාරයේ දැඩිමුණ්ඩ මහ දේවාලයේ (වර්තමාන සපුමල් බණ්ඩාර – දැඩිමුණ්ඩ මහ දේවාලය) ප‍්‍රධාන දොරටුවෙහි පඬුරක් ගැටගසා දැඩිමුණ්ඩ දෙවියන්ට භාරයක් වූ බව ඉතිහාසයේ සඳහන් වෙයි. කුමාරයාගේ ඒකායන ප්‍රාර්ථනය වූයේ නියත වශයෙන් ම යුද්ධය ජය ගැනීමයි. එය එසේ ම ඉෂ්ට වෙමින්, යාපනය පාලනය කළ කනගසූරිය සිංගෙයි ආර්යචක්‍රවර්තී රජු පරාජය කොට සපුමල් කුමරු නියත වශයෙන් ම යාපා පටුන ජය ගත්තේ ය. හෙතෙම එහි වූ ද්‍රවිඩ බලය සම්පූර්ණයෙන් ම අහෝසි කළේ ය. ජයග්‍රහණයෙන් පසු කුමාරයා කළ ප්‍රථම කාර්යය වූයේ දැඩිමුණ්ඩ දෙවියන්ට තමා වූ භාරය ඉෂ්ට කිරීම ය. ඒ සඳහා සපුමල් කුමාරයා නැවත කෝට්ටේ රාජධානියට පැමිණ තමා යුද්ධය සඳහා භාවිතා කළ රන් අසිපත දැඩිමුණ්ඩ දෙවියන්ට පූජා කළේ ය.
පරංගි ආක්‍රමණ පැවැති සමයේ අලුත් නුවරද වැටලූ බවත් එවිට උන්වහන්සේ යකුන්ට අඬගසා ඔවුන් පන්නා දැමූ බවත් පැරණි කාව්‍ය ග්‍රන්ථවල ලියෑවී තිබේ. සිය පියාණන් වූ පූර්ණක යක්‍ෂ සේනාධිපති මෙන්ම යුද සේනා මෙහෙයවීම් මනා දක්‍ෂතාවක්‌ දැඩි මුණ්‌ඩ දෙවිඳුන්ටද තිබූ බව කියෑවේ.